اشاره :
همه ساله در دو نوبت از دانش آموزان دوره های متوسطه اول و دوم آزمون پیشرفت تحصیلی به عمل می آید و ظاهراً هدف آن است که پیشرفت علمی دانش آموزان در چند درس خاص (ادبیات فارسی،عربی، دین وزندگی، زبان انگلیسی، ریاضی، علوم زیستی، فیزیک و شیمی) مورد ارزیابی قرار گیرد. به همین منظور پرسش های چهارگزینه ای هماهنگی را از دانش آموزان سراسر استان در روز و ساعت مشخصی به عمل می آورند و پس از تصحیح و نمره گذاری به وسیله ماشین ،کارنامه ای را برای دانش آموز صادر و از طریق واحد آموزشی به وی تحویل می دهند .....
«سلام» نام پروردگار من است که بهشت را آفرید ...
اگرآزمون‌های پیشرفت تحصیلی را به واسطه اسمشان تحلیل کنیم باید آزمونهایی باشد که به پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان منجر شود، یعنی ضعف‌ها را بشناسد و آنها را تقویت کند، در حالی که میزان پیشرفت تحصیلی هر دانش‌آموز در طول سال تحصیلی را هم می‌سنجد و از این طریق عملکرد نظام آموزشی را بررسی می‌کند.
پس ذات این آزمونها خوب است و مورد تائید و آنچه مورد نقد است نحوه برگزاری آنهاست، نقدی که حتی در بدنه آموزش و پرورش نیز مطرح است.
همانطور که پیشتر اشاره شد ، علی الظاهر هدف این آزمون، سنجش میزان پیشرفت تحصیلی هر دانش‌آموز است که معمولا دوبار در سال برگزار می‌شود و حاصلش می‌شود یک کارنامه با درصدهایی برای هر درس که با اغماض و خوشبینی می‌شود گفت میزان یادگیری دانش‌آموزان را سنجیده است.
ولی در زمانه ما که مدرسه بیشتر جایی شده برای آزمون دادن و نمره گرفتن و بهتر دورخیز کردن برای کنکور یا جایی برای بازار گرمی موسسات مختلف آموزشی که هر سال در ازای دریافت پول‌هایی قابل توجه، دانش‌آموزان را آزمون باران می‌کنند تا مثلا بنیه تست‌زنی آنها را تقویت کنند، برگزار‌‌شدن آزمون پیشرفت تحصیلی به همت وزارت آموزش و پرورش جای بحث دارد. در چنین مدارسی که موسسات مختلف آموزشی نفوذ کرده و آزمون دادن‌های مکرر را به عنوان تنها راه موفقیت تحصیلی جا انداخته‌اند، البته دانش‌آموزان بیش از مدارسی که اینچنین نیست،آزمون می‌دهند که با این حال به این آزمونهای مکرر هم از گوشه و کنار نقد وارد است.
با این که افکار عمومی برای تقویت بنیه تست زنی فشار می‌آورد این سیستم آموزشی است که باید افکار عمومی را به سمت درک عمقی مطالب متوجه کند که البته تا به حال چنین نشده و حتی آزمونهای پیشرفت تحصیلی که به همت ادارات آموزش و پرورش استان‌ها نیز برگزار می‌شود مبتنی بر پرسش‌های چهار گزینه‌ای است.
در مدارسی که بنیه ضعیف مالی خانواده‌ها راه را برای جولان موسسات آموزشی و آمادگی کنکور بسته است، این آزمونهای پیشرفت تحصیلی آموزش و پرورش است که بحث‌انگیزی می‌کند. یکی از ایرادهای این آزمونها این است که دوباره دانش‌آموزان را در موجی از سوالات تستی قرار می‌دهد و نشان می‌دهد در سیستم آموزشی کشور همچنان غلبه با کنکور است. البته معلمان یکی از این مدارس به ما می‌گوید والدین دانش‌آموزان حتی خود بچه‌ها بویژه در دوره دبیرستان آزمونهای تستی را دوست دارند و یک مدرسه هر قدر تعداد آزمون‌هایش بیشتر باشد تعداد مراجعانش نیز بیشتر است، چون در ذهن مردم، آزمون بیشتر مساوی است با بالا‌رفتن شانس موفقیت در کنکور!
دانش آموزان در روزها وهفته هایی که به کلاس می آیند برای پاسخ دادن به پرسش های تشریحی که شیوه برگزاری آزمون های نوبت اول وخردادماه است آموزش می بینند وپرسش های تشریحی با همه معایبی که دارند درتعمیق یادگیری دانش آموزان نقش بیشتری دارند .بنابراین نگارنده بر این باور است که یکسان فرض کردن دانش آموزان از نظر توان وحوصله، فرض نادرستی است که کمتر بدان توجه شده ومی شود .
فرض کنیم با همه کاستی های برگزاری چنین آزمونهایی، نتایج آزمون استخراج شد؛ با این نتایج قراراست چه عملی انجام شود ؟ وقتی دبیران از نتایج این آزمون بی اطلاعند، وقتی برای دبیران کارنامه ای از وضعیت دانش آموزانشان تهیه نمی شود ، وقتی پس از برگزاری آزمون، پاسخنامه از دسترس خارج وعملاًامکان مراجعه وتجزیه وتحلیل نتایج وجود ندارد ؛ وقتی دانش اموز می داند که در آزمون بی نتیجه ای شرکت می کند که اهمیتی برایش متصور نیستند و وقتی که ...
سؤال اینجاست که برگزاری چنین آزمونی چه اهمیتی دارد؟ اصلاً به کدام دلیل دانش آموز باید سئوال ریاضی یا مساله فیزیک را در یک دقیقه حل کند ؟ حل مسائل ریاضی با وقت محدود وبدون آموزش کافی دانش آموزان، کدام ناتوانی یا توانایی دانش آموزان را اثبات می کند؟ برگزاری آزمون از 8 درس ظاهراً مهم با سئولات متعدد وزمان نسبتاً فشرده وخارج از توان دانش آموزان بی انگیزه کدام هدف را دنبال می کند؟
با وجود تمام آن چه گفته شد ، آزمونهای پیشرفت تحصیلی از دوره متوسطه دوم و اول فراتر رفته و به دوره دبستان هم رسیده، به طوری که یکی از بخشنامه‌های مربوط به این آزمونها که آذر گذشته در یکی از مناطق غربی کشور صادر شده اجباری بودن آزمونهای پیشرفت تحصیلی برای دانش‌آموزان ابتدایی را نشان می‌دهد.
البته نقد اصلی بر برگزاری آزمونهای پیشرفت تحصیلی در دوره ابتدایی هم این است که اگر مبنا در این دوره حرکت به سمت ارزشیابی توصیفی یا دست‌کم تلفیقی از کمیت و کیفیت در ارزشیابی هاست، این که آزمونهای تستی و کاملا کمی از دانش‌آموزان گرفته شود با روح این سیاست در تضاد است.
سنجش پیشرفت تحصیلی برای نظام آموزشی ما ضروری است؛ نظامی که همیشه انگ بی کیفیت بودن به آن نزدیک بوده و زمزمه‌های افت تحصیلی در آن به گوش می‌رسیده است. پس سنجش پیشرفت تحصیلی را باید جدی گرفت، اما نه به روش‌های غیراستاندارد فعلی که در بیشتر مواقع بجز تحمیل اضطراب، از دست رفتن وقت و هزینه و نتایج غیرقابل تعمیم و استناد ثمر دیگری ندارد.
نمی دانم شاید این حساسیت درفضای کنونی مدارس جایگاهی نداشته باشد اما برای رسیدن به موقعیت بهتر چند پیشنهاد درهمین رابطه در کامنت اول ارائه می گردد ...
1- برگزاری آزمونهای پیشرفت تحصیلی بدون حساسیت دبیران درس مربوطه عملا بی نتیجه است بی اطلاع آنان نتیجه ای حاصل نخواهد شد . با توجه به بررسی و بازخوردهای گرفته شده از همکاران ، این آزمون در اکثر مدارس هم از طرف همکاران و هم دانش آموزان جدی گرفته نمی شود و در نتیجه تنها برآیند آن صرف هزینه مالی برای اداره وبرای دانش آموزان اتلاف وقت می باشد (جدا از اسراف کاغذ) و از طرفی پایین بودن سطح سوالات باعث شده که نتایج و ماحصل این آزمون با اهداف آن فاصله بسیار دارد.
2- اگر به دنبال نتیجه دلخواه هستیم شاید بهتر باشد این آزمونها را با وقت کمترودر چند نوبت برگزار کنیم.
3- برگزاری آزمونهای تشریحی ،ضعف دانش آموزان را بیستر نشان خواهدداد همیشه ساده ترین راهها الزاماً بهترین راهها نیستند.
4- دربرگزاری آزمون یا هربرنامه مدرسه ای دیگر، توجه به روحیات دانش آموزان وحوصله آنان امری ضروری است نشاندن دانش آموزان به مدت 105 دقیقه آن هم روی صندلی نامناسب با هیچ معیاری سازگاری ندارد.
5- درست است که باید وظیفه را انجام داد وصرفاً نتیجه گرا نبود اما بی توجهی به نتیجه فعالیتها عاقبت خوشایندی را ترسیم نخواهد کرد . صرف انرژی وزمان زیاد برای کاری که نتیجه لازم را دربر ندارد توجیه پذیر نیست.
6- اشکال بعدی این که در مدت برگزاری آزمون ها هیچ معلمی حق گرفتن امتحان را ندارد . در صورتی که بعد از تدریس هر موضوع معمولا دبیر در جلسات بعدی از دانش آموزان ارزشیابی به عمل می آورد تا مشخص شود کلاس جهت درس جدید آمادگی دارد یا خیر ، ولی با این وضعیت هر گونه پرسش را دانش آموزان به عنوان امتحان در نظر گرفته و با مراجعه به مدیر آن را لغو می کنند ، یعنی معلم در این تقریبا یک ماه نباید سوالی از دانش آموزان بپرسد.
7- هر دبیری بعد از تدریس تمرین هایی را به عنوان تکلیف منزل تعیین می کند که دانش آموز با انجام آنها درس را مرور و به حافظه بلند مدت می سپارد و در جلسات بعدی تکالیف انجام شده را به دبیر جهت ثبت در دفتر فرآیند آموزشی و کسب نمره ارائه می دهد. اما در این ایام حتی دانش آموزان زرنگ نیز اضطراب امتحان دارند و ملتمسانه از انجام تکالیف و حل تمرینات منزل به بهانه داشتن امتحان ، طفره می روند ؛ در نتیجه در امر آموزش و یادگیری خلل به وجود می آید.
***
با همه آن چه که بیان شد ، باید گفت که امسال هم این آزمون برگزار شد و «رَفت» اما این شما هستید که باید یک پیشوند برای این «رفتن» انتخاب کنید ، «پَس» یا «پیش». فکر می کنم دیگر شما بهترمی دانید که رأی من یقیناً «پَسرفت» خواهد بود !
سروش نوید – دبیر فیزیک آموزش و پرورش ناحیه 2 شهرستان کرمانشاه