یادداشت در خصوص نحوه مشاوره دادن درباره منابع درسی کنکور ، منتشر شده در بخش قلم اعضا اولین شماره مجله علمی چهاربعدی (مجله رسمی انجمن علمی آموزشی علوم پایه دانشگاه فرهنگیان کرمانشاه)
احتمالاً شما هم مثل من بعد از گرفتن نتیجه آزمون سراسری و دیدن موفقیت خود در این امتحان بسیار سنگین ، خیلی خوشحال شده اید . طبیعتاً دیدن موفقیت شما غیر از خوشحال کردن اطرافیان و دوست داران شما ، توجه یک گروه دیگر را نیز جذب می کند : داوطلبان آزمون سراسری سال بعد .
دقیقاً از یک ساعت بعد از مشخص
شدن قبولی شما در رشته / دانشگاه دلخواه تان طبیعتاً افرادی می خواهند که پا جای
پای شما بگذارند و سال بعد در همین رشته یا همین دانشگاه و شهری که شما قبول شده
اید ، پذیرفته شوند . از بخت خوب یا بد هم ، معمولاً پدر و مادرهای آنان نیز برای
مشاوره و کمک گرفتن در این باره به همراه آنان نزد بنده می آیند . این امر فرصت ارزشمندی فراهم آورد تا هم نگاهی به این نوع
مشاوره های جالب بیندازیم و هم از آن نکاتی را یاد بگیریم .
نکته جالبی که در حین مصاحبت با این افراد پرشمار متوجه شده ام ، این است که
اصولاً در این سبک از مشاوره ، مراجعان –دقیقاً همانند وقتی که یک خانم نظر یک آقا
را درباره ترکیب چهره و لباسش می پرسد- در واقع نظر ما را نمی خواهند ، بلکه تمایل
دارند که نظرات خودشان را با صدای یک داوطلب موفق (که حالا دیگر دانشجو نام دارد)
بشنوند !
خب ، حالا چه کنیم ؟ این که اصولاً ما به عنوان یک دانشجوی جدید الورود به دانشگاه در این گونه موارد مشاوره بدهیم (و به بیان دیگر پا در کفش همین هم دانشگاهی های رشته مشاوره و راهنمایی کنار دستمان بکنیم) یا نه خود بحث دیگری است اما لازم است که ما به عنوان یک دبیر علوم پایه اطلاعاتی دقیق و کارآمد در این خصوص داشته باشیم تا حداقل بتوانیم دانش آموز را اندکی در مسیر قرار دهیم تا خودش ادامه راه را طی نماید . در این نوشتار هم به شیوه مشاوره دادن به داوطلبان کنکور خواهم پرداخت و هم به آن چه که به عنوان یک دبیر علوم پایه باید قبل از ورود به آموزش و پرورش به دانستنی های خود بیفزاید ، اشاره می کنم . سپس با هم درباره منابع سؤالات کنکور نتیجه می گیریم .
بر کسی پوشیده نیست که دانش آموزی که ایده یابی مفاهیم اصلی کتابهای درسی را نمی داند ، قطعاً توانایی تجزیه و تحلیل و بکارگیری ایده های خلاقانه را نیز ندارد و به همین دلیل در بسیاری از مواقع به روشهای مبتنی بر فرمول های تستی غیرعلمی برخی از دبیران یا آموزشگاه ها و سی دی های آموزشی پناه می برد. کسی که راه موفقیت و نتیجه گیری را صرفاً در گرو مطالعه سخت و طاقت فرسا و یا حل تستهای فراوان می داند، در واقع به دنبال روش های مبتنی بر حفظیات و کار زیاد است. او همانند کسی است که با یک ارّه کند در حال بریدن درخت تنومند و خشکی است و با خود می گوید چرا با گذشت ساعتهای متمادی هنوز موفق به بریدن آن درخت نشده ام. تازه وقتی هم که از او در این باره بپرسی ، بسیار سطحی نگرانه کتاب های کمک درسی پر رنگ و لعاب را برتر از کتاب درسی می داند و استدلالش هم این می شود که تعدادی –فقط تعدادی و حتی نه اکثریت- سؤالات جدید کنکور که در گذشته تکرار نشده بودند ، در کتاب کمک آموزشی شان هست . چنین دانش آموزی بجای بهره گیری از تفکر هوشمندانه در شناسایی ایده های اصلی، سرش را پایین انداخته و فقط دارد تست می زند !
این که روش مطالعاتی درست کدام است و یا ساعت مناسب برای مطالعه چه ساعتی است و همانند این سؤالات ، مبحثی نیست که بخواهیم در این ایجاز نوشته به آن بپردازم . موضوعی که در این نوشته به آن می پردازیم همان سؤال معروف است : "منابع آزمون سراسری کدام است ؟"
این سؤال ، در واقع یک سؤال کلیشه ای است . همه چهره بابا بزرگ سنجشی ها (یعنی همان آقای توکلی خودمان !) را به خاطر داریم که هر بار با لبخندی روتین در قاب جادویی حاضر می شود و منابع را همان کتب درسی اعلام می کند . اگر به تاریخ نگاهی بیندازیم متوجه می شویم که این سؤال پس از مفهومی شدن تدریجی کنکور در نیمه دوم دهه هشتاد پررنگ تر شده است . متأسفانه برخی ها تصور می کنند مفهومی بودن سوالات کنکور بدین معنا است که برای حل آنها باید به فرمول های تستی یا کلاس های کنکور پناه برد، به همین علت هر ساله، حجم کتابهای کنکوری که روانه بازار می شود، افزایش می یابد. در واقع بعد از این که داوطلب مورد نظر ما می فهمد که جواب سؤالات مستقیماً در کتاب نیست ، به کتابهای پررنگ و لعاب و فریبنده کمک آموزشی متوسل می شود . عده ای نیز به اشتباه تصور می کنند مفهومی بودن سوالات به معنای سخت بودن آن است در حالیکه هر دو دیدگاه، کاملاً اشتباه است.
شاید برای شما هم جالب باشد که مفهومی شدن سؤالات کنکور از چه سبکی پیروی می کند . با جست و جوی فراوان و دیدن نظر کارشناسان متوجه شدم که برای طراحی سؤالات کنکور از روشی مشابه با روش کشور های اروپائی سود برده می شود. هدف از این شیوه علمی در طراحی سوالات کنکور سراسری که سالهاست در اغلب مدارس و دانشگاههای تراز اول دنیا از جمله دانشگاه استنفورد در حال اجراست، جلوگیری از ورود افراد غیرخلاق و ناکارآمد به بخش های مختلف جامعه است. در کشور ما نیز از این روش برای جلوگیری از کسب رتبه های ممتاز، توسط دانش آموزانی که می خواهند صرفاً با حفظ کردن مطالب کتابهای کنکور و یا توسّل به شیوه های غیرمعمول نظیر کلاس های کنکور خاصّ ، فرمول های تستی یکبار مصرف و ... وارد رشته های پرطرفدار دانشگاههای برتر کشور شوند، استفاده می شود. این روش -که تشابه زیادی با روش طراحی سؤالات کنکور دارد- به افتخار پروفسور سیمر (استاد شهیر دانشگاه استنفورد) روش سیمر نام گذاری می شود . در روش سیمر، طراحان بر روی مفاهیمی خاص متمرکز می شوند، لذا اگر دانش آموزی می خواهد در کنکور سراسری موفق شود، می بایست شیوه مطالعاتی خود را بر اساس این متد تغییر دهد، تا بتواند فکر طراح را به اصطلاح « بخواند » و بدیهی است وقتی موفق به انجام اینکار شود، دیگر نه نیازی به مطالعه جزوات یا کتابهای حجیم و یا پناه بردن به روشهای غیرمعمول و غیرعلمی خواهد داشت و نه نیازی هست که برای تسلط بیشتر، ساعتهای مطالعاتی طولانی داشته باشد و یا تستهای بیشمار حل کند.متأسفانه مدیران و دبیران مدارس و حتی مشاورین تحصیلی با این روش آشنا نیستند و این از حجم تکالیف و سبک برنامه هایی درسی که به دانش آموزانشان می دهند، مشخص است. روش مبتنی بر ایده یابی سیمر باعث می گردد تا در آینده افرادی وارد عرصه های مختلف شغلی بشوند که قادرند با تکیه بر روش تفکر صحیح و بهره گیری از هوش هیجانی و قدرت خلاقیت خود، جامعه را بسوی رشد و تعالی سوق دهند.
خب حالا چه کنیم ؟ به داوطلب کتاب کمک درسی یشنهاد بکنیم یا نه؟ نظر شما خواننده عزیز ، محترم اما من که پاسخم منفی است . اغلب کتابهای کنکور مفاهیم کتاب درسی را بصورت ساده تری بیان کرده اند. اما این نباید باعث شود تا داوطلب از مطالعه کتب درسی غافل شود. مطالعه صحیح کتابهای درسی به همراه بررسی تستهای سراسری موجود در کتابهای کنکور، برای موفق شدن در آزمون سراسری کافی است. ضمن اینکه دانش آموزان باید توجه داشتند باشند که کتابهای کنکوری که شناخته شده تر بوده و یا در دسترس تر هستند به همان نسبت می توانند خطرآفرین نیز باشند، زیرا نکات و فرمولهای ناکارآمد و اشتباهات آنها به شدت مورد توجه طراحان کنکوری سراسری قرار می گیرد. از طرفی مطالعه حجم عظیمی از کتابهای کنکور کار طاقت فرسایی است که باعث دلسردی و بی انگیزگی دانش آموزان در دراز مدت می شود.
در این بین همیشه عده ای می پرسند : چرا درجه سختی کنکور سراسری با کتاب های درسی هماهنگ نیست، مثلاً مسائل درسی مانند شیمی، چیزی ورای کتاب درسی است ، به گونه ای که حتی دانشجویان دکترای رشته های شیمی نیز به سختی می توانند به آن پاسخ دهند؟ در واقع آنان نوع سؤالات را دلیل محکمی بر طراحی کنکور از منابعی غیر از کتاب درسی می دانند .
در پاسخ باید گفت این عدّه یا دانش لازم در زمینه استراتژی های طرح سوالات کنکور را ندارند و یا مهارت لازم در تدریس و یا پاسخگویی به مسائل درس مورد نظر مثلاً همان شیمی را کسب نکرده اند. در حالی که –برای مثال- مسائل همان درس شیمی کنکور نیز بر اساس اندیشه های محوری طرح شده و با روشهای محاسباتی خاصی در ریاضی ترکیب شده است. البته اغلب دبیران شیمی ما هم ضعفهای عمده ای در حل مسائل دارند. طراحان درس شیمی در کنار اساتید برجسته ریاضی بر اساس الگوریتمی خاص اقدام به طرح سوال می نمایند و هیچ عددی در این درس بطور اتفاقی در صورت مساله قرارداده نشده است. مشکل کار در اینجاست که وقتی دبیری مهارت لازم در درک مفاهیم شیمی را کسب نکرده است، قاعدتاً در زمینه حل سریع و علمی مسائل شیمی نیز زمان زیادی را صرف خواهد کرد. حال از دانش آموز وی چه انتظاری می توان داشت ؟! به عقیده من این یک ظلم بزرگ به دانش آموزان است که روش تدریس دبیران مدارس در سطح تفکر طراحان سوالات کنکور سراسری نیست !
اغلب دبیران بر روی روشهایی متمرکز هستند که فرآیند مطالعه و تست زنی را سخت و طولانی کرده و کسب رتبه عالی در کنکورسراسری را دست نیافتنی می کند، اما طراحان سوالات کنکورسراسری بر مفاهیم و ایده های اصلی متمرکز هستند. همین امر باعث می شود حتی دانش آموزی که معدل بسیار بالایی دارد نیز در کنکورسراسری نتیجه دلخواه را کسب نکند. آموزش در مدارس ما با تکیه بر شیوه‌های قدیمی و تکراری که مبتنی بر حفظ کردن مطالب است، صورت می گیرد و متأسفانه بعضی از دبیران نیز با تعصبی خاص، پای روشهای نادرست و ناکارآمد خود ایستاده اند و هیچ خبری از پرورش خلاقیت در مدارس نیست. این نکته ای بود که از ابتدای تأسیس انجمن علمی همواره به دنبال تغییر و «بهبود» بخشیدن این دیدگاه غلط بوده ام . هوشمند سازی را با مدرن سازی مدارس اشتباه نگیرید ! این هوشمند سازی نوع تفکر دانش آموزان و دبیران است که ممکن است با مدرن سازی مدارس تسریع و گسترش یابد ولی اصل آن هرگز بر داشتن تجهیزات گران و پر زحمت تکنولوژی روز دنیا سوار نیست . بسیاری از مدارس نیز علاقه ای به هوشمندسازی دبیران و دانش آموزان خود ندارند. آنها همچنان به آموزش با شیوه های سنتی و منسوخ اصرار می ورزند زیرا آنچه که برایشان اهمیت دارد، این است که با واردکردن فشار زیاد به دانش آموزان و ارائه تکالیف درسی فراوان سطح نمرات آنها را در امتحانات، بالا نگه دارند و به همگان بگویند ما بهترین دانش آموزان را داریم؛ هرچند هرساله در کنکور سراسری عیار واقعی چنین مدارسی مشخص می شود و در بهترین حالت، دانش آموزانشان موفق به کسب رتبه های بالای هزار می شوند.
البته دانشجویان حال حاضر و دبیران
آینده کنکور تصور نکنند طراحان کنکور سراسری به جزوات و روشهای آنها بی توجه
هستند. طراحان بخوبی و با هوشیاری کامل بر روشهای مبتنی بر فرمول های تستی غیرعلمی
برخی از دبیران و مولفین کتب کنکور اشراف کامل دارند و لذا چون می دانند این افراد
ایده یابی مفاهیم کتب درسی را بلد نیستند؛ تستهایی را مطرح می کنند که با فرمول
های غیرعلمی آنها قابل حل نباشد. بنابراین تشخیص اینکه آیا همه سوالات از داخل
کتابهای درسی آمده یا نه به میزان آشنایی ما با استراتژی طراحان در طراحی سوالات کنکور برمی گردد. برخی از دبیران فعلی کنکور معتقدند
که سوالات خارج از کتاب مطرح شده است اما سازمان سنجش این نظر را قبول ندارد و کماکان
معتقد است، پرسش ها از درون کتاب درسی آمده است. من نیز به دیدگاه سازمان
سنجش مهر تائید می نهم و معتقدم اگر ما دبیران کمی با هوش تر باشیم و دامنه دیدمان
نیز وسیع تر باشد ، همین استنتاج را تجربه خواهیم کرد .
به انتهای مطلب رسیدیم . راستش را که بخواهید ایده اولیه پردازش مطلب
، گفته جالب یکی از دانشجویان دبیری شیمی بود که در حین گفت و گو با هم به کنایه
درس شیمی در کنکور را «شیمی ریاضی» خطاب کرده بود . به همین دلیل مثالم را هم از
درس شیمی برگزیدم . البته این مسئله چیزی از شمولیت مبحث مورد اشاره برای تمام
دروس کم نمی کند ! مختصر آن که به عنوان یک دبیر روشنفکر ، وظیفه داریم در مرحله
اول دروس دبیرستان را عمیق یاد بگیریم ، آن قدر عمیق که بتوانیم به راحتی تمام
اجزایش را به هم ربط دهیم . در وهله دوم هم لازم است اطلاع رسان هایی صادق باشیم و
دانش آموزان را از افتادن در دام مؤسسات کنکوری پر هزینه نجات دهیم که اگر این کار
را بکنیم ، آن گاه دبیرانی توانمند ، با وجدان و محبوب خواهیم بود ، ان شاءالله .
اَلّلهُمَّ العَجِّـــل،عَجِّـــل،عپَجِّـــل لِوَلیِّکَ الفَرَج
السَّلَامُ عَلَیْکُم وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ
سروش نوید ، 12 بهمن 1394 هجری خورشیدی برابر با اول فوریه
سال 2016 میلادی